بازار تاریخی امیرچخماق یزد در سیطره جگرکی‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، امیرجلال‌الدین چخماق از سرداران شاهرخ تیموری و حاکم یزد بود که با همکاری همسر خود فاطمه‌خاتون برای آبادانی یزد مجموعه‌ای شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و مسجد امیرچخماق را ساخت.

اکنون گردشگران امیر چخماق را نام میدانی در شهر یزد می دانند که در آن بنایی چند طبقه، مسجد و حسینیه ای به همین نام ‌وجود دارد. ساختمان بنای امیر چخماق ورودی بازارچه و بخشی از حسینیه‌ای است که در قرن ۱۳ هجری بنا شده است. قدمت بنای میدان و تکیه امیرچخماق به قرن نهم هجری می رسد.

از 59 بنای مذهبی تاریخی یزد که هر یک ویژگی معماری، تاریخی و فرهنگی خاصی دارند، مجموعه امیر چقماق که چخماق نیز گفته می شود از جایگاه خاصی برخوردار است. این مجموعه، مسجد امیر چقماق، بقعه ستی فاطمه، بازار حاجی قنبر، آب انبار ستی فاطمه، آب انبار تکیه، نخل و تکیه امیر چخماق را در بر گرفته است.

مسجد امیر چخماق در سال 1341 هجری شمسی و با شماره 247  و تکیه امیر چخماق در سال 1330 با شماره مستقل 383 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند. همچنین این بناها و دیگر الحاقات به عنوان مجموعه امیرچخماق نیز با شماره 2416 به ثبت ملی رسیده است.

میدان امیرچخماق یزد قرار بود طبق طرح جامعی که برای آن تدوین شده با احداث دو دیوار در کناره های آن تا چهار راه شهدا به شکل مستطیل بسته شود تا از ارتعاشات و صدای خودروهایی که در اطراف آن تردد می کنند جلوگیری شود اما اکنون دیواره های ساخته شده در دو طرف عمارت امیرچخماق به مدت پنج سال است که نیمه کاره رها شده و از زیبایی این تک بنا کاسته است.

غیر از ساخت دیوارهای نیمه کاره عمارت امیر چخماق بازارچه آن نیز جلوه نامناسبی را به مجموعه القا کرده است. در گذشته حاکمی به نام حاجی قنبر در زیر عمارت بازارچه ای ساخت تا بازاری برای رونق اقتصادی شهر باشد و صنایع دستی یزد در آن مکان به فروش برسد اما اکنون بازارچه صنایع دستی امیرچخماق به بازار جگر فروشانی تبدیل شده است که برای باز کردن اشتهای بازدیدکنندگان چربی روی آتش می سوزانند و گردشگران خارجی را فراری می دهند!

میدان امیرچخماق که یکی از بناهای مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است اکنون به محل تجمع افاغنه و اعراب ساکن شهر یزد تبدیل شده است.

پاتوق این افراد در سایت تاریخی شهر یزد، آتش روشن کردن های آنها و پهن کردن بساط ناهار زیر سقف بازارچه و ... باعث شده رنگ سنگ بخشهایی از عمارت سیاه شود. 

اما آسیب رساندن به بدنه سنگی عمارت امیرچخماق تنها محدود به حضور مهاجران شهر یزد نیست. بعد از ظهر هر روز می توان بساط بازی فوتبال پسربچه هایی را دید که هر کدام از رواق های عمارت امیرچخماق را به چارچوب دروازه فوتبالشان تبدیل کرده اند و با هر ضربه توپهای سخت پلاستیکی به دیواره های این عمارت به مرور زمان بخشی از کاشیهای چند صد ساله آن را از بین برده و می برند.

بی توجهی ها به مجموعه امیرچخماق تنها معطوف به ساختمان آن نیست بلکه قسمتهایی از قدیمی ترین نخل چوبی یزد که در کنار این مجموعه قرار دارد نیز به دلایل مختلف از جمله روشن کردن آتش در کنار آن سوخته است.

نخل میدان امیرچخماق با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوی است و به نخل حیدری ها معروف است. بلندی این نخل 8.5 متر و اضلاع آن نیز 8.5 در 8.5 متر است.

نخل مجموعه امیر چخماق به عنوان یکی از بزرگ ترین نخل های استان یزد در مراسم عزاداری روز عاشورا به عنوان نمادی از تابوت سیدالشهدا روی دستان بیش از 150 نفر از عزاداران در بین مردم تجمع کننده در میدان امیرچخماق گردانده می شود.

این نخل مجموعه مشبکی از چوبهای تراشیده شده با گره چینی ها و تیرهای بزرگ است که تقریبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است.

لزوم نگهداری از بنایی که در دسترس عموم است

به نظر می رسد مجموعه امیرچخماق به عنوان یکی از بناهای تاریخی و شاخص شهر یزد نیازمند رسیدگی بیشتر توسط متولیان میراث فرهنگی استان و فرهنگسازی در خصوص نگهداری از این مجموعه ارزشمند در میان مردم است. چرا که بی توجهی بیشتر به این مجموعه که به راحتی در دسترس همه اهالی شهر قرار دارد، می تواند در آینده ای نزدیک باعث ایجاد خسارات بیشتر به هر کدام از قسمتهای مجموعه امیرچخماق شود.

...................................

گزارش و عکس از فاطیما کریمی